BİLİŞSEL GELİŞME NEDİR?

Biliş dünyamızı anlamayı, tanımayı ve öğrenmeyi içeren tüm zihinsel süreçleri kapsar. biliş denince aklımıza ilk gelen zekadır. ayrıca algılama kavram oluşturma, dil edinme, hatırlama, sembolleştirme, kategorileştirme, düşünce, problem çözme ve yaratma gibi zihinsel aktiviteleri içerir. Bilişsel gelişim konusunda birçok psikolog çalışmış ve kuram oluşturmuştur. Bunlardan en önemlisi Jean Piaget’tir. Bilişsel gelişim teorisinin babası sayılır.

Bireyin çevresindeki dünyayı anlama ve öğrenmesini sağlayan,  aktif zihinsel faaliyetlerdeki gelişime bilişsel gelişim adı verilmektedir. Bilişsel gelişim; bebeklikten yetişkinliğe kadar, bireyin çevreyi, dünyayı anlama yollarının daha kompleks ve etkili hale gelmesi sürecidir.Bilişsel gelişim bireydeki akıl yürütme, düşünme, bellek ve dildeki değişimleri kapsar. 

Bilişsel (Zeka) Gelişimi; Çocuğun dünya hakkında bilgisi şekillendikce birbirine

bağlı zihinsel gelişim evrelerinden geçtiği savunulur. Yaşamın ilk 18 ayında bebeğin öğrenmesi, algı ve hareketlerini organize etme şeması yada duyu hareket şeması biçiminde düzenleme ve geliştirmekten ibarettir. 

Bilişsel gelişimi tek bir cümle ile tanımlamak oldukca güçtür. Kısaca; “düşünme ve kavrama sisteminde ortaya çıkan gelişmeler” olarak da çok genel bir tanım verilebilir.

Öğretmenlerin, öğrencilerinin çoğunlukla hangi gelişim döneminde bulunduklarını bilmeleri,öğrenme ortamının ayarlanmasında önem kazanmaktadır,ayrıca çogunluğun bulunduğu bilişsel gelişimde bulunmayan öğrenciler için uygun ortamın hazırlanması ve onlara farklı eğitim programının uygulanmasını sağlamaktadır. Bilişsel gelişim dönemlerinin özelliklerinden bir başkası da, her bir dönemin kendisinden önce gelen dönemlerin özelliklerinide içermesidir. Başka bir anlatımla, bir önceki  dönemin özellikleri, yeniden düzenlenip geliştirilerek bir sonraki döneme aktarılır. Piaget bilişsel gelişimi dönemler halinde inceleyerek bireylerin hangi dönem içerisinde ne tür davranışlar sergilediğinin bilinmesini amaçlamıştır. Bu dönemler içerisinde düşünce sınırlarını, kazanmaya başladığı davranışları vurgulayarak bireylerin gelişim dönemleri içerisinde doğru gelişim gösterip göstermediklerinin anlaşılması sağlanmıştır. En önemli dönem 0-6 yaş arası dönemdir. Çünkü en iyi öğrenme bu dönemde olur.

 

Bilişsel gelişim, yaşla birlikte bu süreçlerde olan değişimlerdir ve bu değişimler aşağıdaki sıralanmada gerçekleşir:

 

1. Duyu- Hareket (Duyusal Motor / sensory motor) Dönemi

2. İşlem Öncesi (preoperaonational stage) Dönem

3. Somut İşlemler (concrete operational) Dönemi

4. Soyut İşlemler (formal operational) Dönemi

 

1. Duyu-Hareket Dönemi (0-2 Yaş):

• Duyular ve onların hareketleri egemendir.

• Amaçlı davranış başlar.

Örnek:  Bir bebek elindeki kaşığı masaya vurarak ses çıkarır. Bu hareketi tekrarlarsa ya bu sesi duymak için yada annesinin davranışlarını görmek için yapar.

• Nesnenin devamlılığı ilkesi kazanılır.

Örnek: 8 aylıktan önce bir bebeğin elinden kaşığı aldığımız zaman sesi çıkmaz çünkü ne olduğunu anlamaz. Fakat 8 aylıktan sonra kaşığın-nesnenin ne olduğunu anlar ve elinden kaşık alındığı zaman onun var olduğunu bilir ve çığlık atarak onu geri ister.

 

2. İşlem Öncesi Dönem (2-6/7 Yaş):

Bu dönemde nesnelerin yerini simge alır. Deneyimlerine göre akıl yürütür. Nesneleri sınıflandırır, oyunlarda simgesel işlem görülür. 18-24 aylar arasında; bebek zihninden sonuca götürecek yollar düşünür, zihinsel sembolleri kullanarak (tabure, sopa gibi) istediği şeye ulaşmaya çalışır. Yine sembol kullanma yeteneğine bağlı olarak, oyunlarında da büyük ölçüde değişiklik görülür. Etkilendiği örnek görüş alanında bulunmasa da onun davranışlarını taklit edebilir.

            Çocuklar ½-2 yaşına geldiklerinde dili kullanmaya başlarlar. Kelimeler simge olarak, nesneleri yada nesne gruplarını temsil edebilirler. Bir nesne de bir başkasını temsil edebilir (simgeleyebilir). Böylece, 3 yaşında bir çocuk oyun oynarken bir değneyi bir atmış gibi kullanabilir ve değneğe binerek oda da dolaşabilir; tahta bir küp bir araba olabilir; bir oyuncak bebek, anneye, diğeri bir bebeğe dönüşebilir.

İşlem Öncesi Dönem ikiye ayrılmaktadır. Bunlar;

1. Sembolik dönem yada kavram öncesi dönem (2-4 Yaş)
2. Sezgisel Dönem (4-7 Yaş)

 

1. Sembolik dönem (2-4 Yaş)

Dil gelişimi bir hayli ileri fakat konuşma ben-merkezlidir. Basit hareket oyunlarından ziyade sembolle göstermekten hoşlanırlar. Etkileşimli akıl yürütürler. Nesnelerin kendisi olmadan hafızalarında canlandırırlar ve bu sözcüklerle konuşurlar. 

• Ben merkezci düşünme, kendi düşüncesinin tek düşünce olduğunu sanır, başkalarının kendisinden daha farklı düşündüklerini algılayamaz.

Örnek: Ben süt seversem annemde süt sever demektir.

• Ben merkezci konuşma, konuşurken "onu aldı, o vurdu" diye konuşur. Kendisinin tanıdığı kişiyi annesininde tanıdığını düşünür.

Örnek: "ayşe aldı" der. “Neyi aldı?” denildiği zaman konuşmaz, kendisi bilir diye annesininde bildiğini sanır.

• Sembolik düşünme ve konuşma

Örnek: Çizgi filmlerdeki Süpermen'i görerek eline cetveli alıp pelerin giyerek kendisini süpermen sanması.

• Kavram gelişimi zenginleşir. Yeni kavramlar oluşturmaya başlar.

Örnek: Arabadan dışarıya bakarken gördüğü ağaç, kedi, köpek gibi objeleri dile getirmesi.

• Tek yönlü mantık yürütme, yetişkin mantığından farklıdır. Özelden-özele yapılan mantık yürütmedir.

Örnek: Çocuk ablasını ders çalışırken dinler. Ablası evcil hayvanları sesli bir şekilde anlatmaktadır. "Evcil hayvanlar evde yaşar" der çocukta, bu sefer, bizim evde fare vardır. Farede evcil hayvandır der.

• Cansız eşyalara canlıymış gibi davranır.

Örnek: Çocuğun bebeğine yemek yedirmesi.

 

 

2. Sezgisel Dönem (4-7 Yaş)

Konuşmada ben-merkezcilik azalır, sosyal konuşma ortaya çıkar. Bazı alanlardaki mantıksal kavramları sezgisel olarak anlar. Nesnelerin bir yönüne dikkat ederler. Kavramlar işlenmemiş. Sihirsel artma, eksilme ve kaybolmaya kolayca inanma. 

Etik açıdan doğrunun altındaki prensibi anlamıyor. Oyun kuralları geliştirmekten ziyade yap-yapma emirleri yerine getiriliyor.

• Tek bir özelliğe göre gruplama (işlem) yapar. Görüntüde olan tek bir özellik üzerinde odaklaşır. Diğerleri dışarıda bırakılır.

Örnek 1.   5 tane madeni para 2 sıra halinde sıralanır

00000

00000

Çocuğa buradaki paraların miktarı aynı mı? Diye sorulur. Aynıdır der. Bu sefer ikinci sıra genişletilerek tekrar çocuğa sorulur.

 00000                               

0  0  0  0  0

bu seferde bize aynı değildir der. Gördüğü özellik ön plana çıkar. Gelişimsel olarak daha uzun görünenin daha çok olduğunu sanır.

Örnek 2.  A=B ama B=A anlaşılmaz. Çocuk tek yönlü mantık kurar.

• Korunum ilkesi kazanılmamıştır; herhangi bir nesnenin görüntüsü yada

mekandaki durumu değiştiği zaman miktar, ağırlık, hacim gibi özelliklerinde değişikliği olmayacağı ilkesidir. Piaget'e göre, korunum çok önemlidir.

Örnek: çocuğun, çok görünenin çok ağır olduğunu söylemesi gibi ;

Bir çocuğa "1 kilo pamuk mu, 1 kilo demir mi daha ağıdır ? " diye sorulduğunda pamuk demesi.

• İşlemleri tersine çeviremezler. Zihinsel olarak başladıkları yere geri dönerler.

Örnek:  6+8=14 ama 14-6=8 işlemini yetişkinler kolaylıkla yaparken, işlem öncesi dönemdeki çocuklar bu tersine çevirme işlemini yapamazlar.

• Soyut kavramları anlayamazlar.

 

3. Somut İşlemler Dönemi (6/7-11/12 Yaş) :

1. Ben merkezci düşünme ve konuşmada azalma

2. Sosyal bakış açısı kazanılır.
3. Tek yönlü akıl yürütme ortadan kalkar.
4. Korunum ilkesi kazanılmaya başlar.
5. Birden fazla özelliğe göre gruplama yapar. Burada artık hem miktarına hemde uzunluğuna bakabilir. Tersine dönüştürmeyi başarır.
6. Sıralama

Örnek: renkleri açıktan-koyuya doğru sıralayabilir.sıralanabilecek her şeyi sıralar.

1. Sınıflandırma yapar. Benzer olanları bir araya getirebilir. Belli özelliğe göre

gruplara ayırabilir.

Örnek: Canlılar-cansızlar. canlılar; insanlar, hayvanlar, bitkiler gibi ayırmaya başlar.

 

4. Soyut İşlemler Dönemi (11/12 yaş ve üzeri)/ Somut Alandan Kurtulma Dönemi :

1. Mantık yürütme yetişkin düzeyine ulaşabilir.

2. Soyut kavramları kullanır. Soyut kavramları anlar ve kendisi soyut kavramları somutlarla ilişkilendirebilir.
3. Hipotez geliştirilir. Hipotez geliştirebilmesi için, farklı bakış açısıyla bir olaya bakmasıdır. Tahmin ileri sürebilecek dönemdedir.
4. Değişkenleri kontrol edip ayırır.